Lucia de Berk

thumb|Lucia de Berk Lucia Isabella Quirina de Berk (Den Haag, 22 september 1961), in de tijd dat zij verdachte was in de Nederlandse media aangeduid als Lucia de B., is een Nederlandse verpleegkundige die door een justitiële dwaling in maart 2003 door de rechtbank in Den Haag werd veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf en die, nadat de zaak was heropend in 2008, werd vrijgesproken in 2010. Het unieke aspect in de zaak van Lucia de Berk is dat oorspronkelijk werd aangenomen dat er sprake was van meerdere misdrijven, terwijl uit de uiteindelijke uitspraak van het gerechtshof in Arnhem blijkt, dat er geen enkel misdrijf heeft plaatsgevonden. De justitiële dwaling sloeg niet op de persoon van de dader, maar op de feiten, de feiten waren ten onrechte gekwalificeerd als moord dan wel poging tot moord.

De Berk werd in eerste instantie verantwoordelijk gehouden voor vijf moorden en twee pogingen tot moord[1] op ziekenhuispatiënten die aan haar zorg waren toevertrouwd. In juni 2004 veroordeelde het gerechtshof in Den Haag haar in hoger beroep voor zeven moorden en drie pogingen tot moord tot levenslang én tbs. Een extreme straf, die na cassatie in maart 2006 door het hof in Amsterdam in juni 2007 werd omgezet in levenslang.

De veroordeling van Lucia de Berk was volgens Metta de Noo en haar broers Ton en Bram Derksen een justitiële dwaling. Zij gingen in december 2005 met hun onderzoeksanalyse naar de media. Een groeiende groep wetenschappers ondersteunde hun onderzoek en betuigde dat de door justitie gehanteerde onderzoeksmethodes niet wetenschappelijk verantwoord waren. Ton Derksen diende in augustus 2006 een verzoek in bij de commissie-Buruma voor toelating tot de Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken (CEAS). Dit heeft tot hernieuwd justitieel onderzoek geleid. De achtereenvolgende onderzoekscommissies van professor Buruma, CEAS-Grimbergen, advocaat-generaal Knigge en de Hoge Raad concludeerden dat er tijdens de rechtsgang sprake was geweest van ernstige tekortkomingen.

Het hoofdbewijs – de digoxinevergiftiging – bleek inmiddels niet langer houdbaar te zijn. Het desbetreffende kindje is volgens het onderzoek van Knigge en de Hoge Raad op een natuurlijke wijze overleden. Verder sprak uit het onderzoek van de Hoge Raad ernstige twijfel over de bewijsvoering in de andere ten laste gelegde zaken. Deze zijn door het Haagse Hof via een zogeheten schakelbewijs aan de digoxine-vergiftigingszaak gekoppeld.

Op 7 oktober 2008 heeft de Hoge Raad de zaak heropend. De zaak-Lucia de Berk werd verwezen naar het gerechtshof in Arnhem. Op 17 maart 2010 werd door het OM vrijspraak geëist voor alle haar tenlastegelegde levensdelicten en de pogingen daartoe.[2] Op 14 april 2010 werd De Berk definitief vrijgesproken van moord en poging tot moord.[3] [4] "In alle gevallen kan men spreken van natuurlijk overlijden", aldus de uitspraak.

De zaak-Lucia de Berk

Naar aanleiding van het overlijden van een baby in het Juliana Kinderziekenhuis (JKZ) in Den Haag werd op 4 september 2001 aangifte gedaan van een mogelijke onnatuurlijke dood. De aanwezigheid van De Berk bij het sterven van het kindje werd als verdacht aangemerkt. Zij zou opvallend vaak in de buurt zijn geweest van sterfgevallen en reanimaties. Er deden in het ziekenhuis vreemde verhalen over haar de ronde.

De directeur van het JKZ, Paul Smits, maakte op 11 september (de dag van de aanslagen op het WTC) tijdens een persconferentie (o.a. uitgezonden op Radio-West) bekend, dat een verpleegkundige betrokken was bij meerdere verdachte sterfgevallen en reanimaties. Hij betuigde daarbij nadrukkelijk zijn deelneming aan de nabestaanden en aan het ziekenhuispersoneel. Op 17 september deed het ziekenhuis zelf officieel aangifte (en dus niet de ouders). Het onderzoek van de medische dossiers door het ziekenhuis leidde tot de conclusie dat er in de periode van september 2000 tot september 2001 negen overlijdens en reanimatieincidenten hadden plaatsgevonden, die onverwacht en medisch onverklaarbaar waren. Lucia de Berk was daarbij steeds in de buurt geweest. Ook in de andere ziekenhuizen, waarin Lucia de Berk vanaf 1997 als verpleegkundige werkzaam was geweest, werd onderzoek gedaan naar sterfgevallen die mogelijk onverklaarbaar waren. Het Leyenburg, RKZ- en PEN-ziekenhuis kwamen elk met een lijst met verdachte sterfgevallen tijdens de diensten van Lucia. Het totale onderzoek betrof aanvankelijk dertig sterfgevallen en incidenten. Al vrij snel kwamen de meeste daarvan te vervallen. Voor alle sterfgevallen was ten tijde van het overlijden een verklaring van natuurlijke dood getekend. Van de incidenten was geen melding gedaan.

Vanaf 5 september begonnen de verhoren en het onderzoek. De Berk werd direct de toegang tot het ziekenhuis ontzegd. In de snel daarop volgende ontslagzaak van het ziekenhuis tegen De Berk getuigden veertien verpleegkundigen en artsen, dat De Berk een goede en prettige collega was. In het functioneringsgesprek van augustus 2001 werd gesproken van een goed teamlid, kundig en betrokken in haar werk. De rechter oordeelde dat het ziekenhuis 100.000 gulden aan De Berk diende te betalen in het geval dat ze onschuldig bleek te zijn. Op advies van haar advocaat beriep Lucia zich tijdens alle politieverhoren op haar zwijgrecht.

Het JKZ maakte de voorlopige berekening, dat Lucia een kans van 1 op 7 miljard had zó vaak betrokken te zijn geweest bij een sterfgeval en/of incident. Met dit uitgangspunt dat Lucia niet toevallig aanwezig was geweest bij zo veel onverklaarbare sterfgevallen, werd door de politie het onderzoek gestart. De familie van De Berk heeft later verklaard zich door de politie overvallen te hebben gevoeld. Met name haar moeder en zus gaven aan dat de politie gebruik heeft gemaakt van de ruzieachtige sfeer in de familie om negatieve verklaringen over De Berk te verkrijgen.

Begin jaren 70, toen het gezin De Berk nog samen in Canada woonde, is het huis van de familie afgebrand. De Canadese politie maakte rapport op en stelde dat de oorzaak kortsluiting was. Lucia de Berk was ten tijde van de brand niet thuis. Door het (Nederlandse) OM werd zij in 2001 opeens als potentieel verdachte van brandstichting beschouwd. Nederlandse rechercheurs reisden af naar Canada om De Berks verleden te onderzoeken. Door een Amerikaanse deskundige op het gebied van "serial killers" (Brantley) werd de brand gezien als passend bij het profiel van De Berk als seriemoordenares.

De politie vond bij huiszoeking dagboeken en schriften, waarin Lucia had geschreven. Daarin stond een verhaal dat ging over een moord op een hoerenloper. Deze tekst kreeg in het verdere onderzoek zijn eigen identiteit als de “moord tekst” en werd in het proces als waar gebeurd dagboekfragment gebruikt. De Canadese recherche werd naar aanleiding van dit verhaal gevraagd onderzoek te doen. Dat leverde geen enkel spoor op naar een mogelijke verdwijning. "Was het geen fictie?" was de conclusie. De Berk en haar broer hebben aangegeven graag Stephen King te lezen. De broer beschreef zijn zuster als een boekenwurm. Samen hadden ze wel eens geprobeerd iets in die stijl te schrijven. Aan de rapporten van de Canadese Recherche is weinig aandacht geschonken.

De politie arresteerde De Berk op 13 december 2001, terwijl ze aan het sterfbed van haar opa zat. Er was een hechte band tussen de grootouders en Lucia. Zij verpleegde haar opa al langere tijd. Toen de politie bij het afluisteren van Lucia's telefoon iets over het geven van een medicijn had gehoord, besloot men om haar onmiddellijk te arresteren. De Berks verzuchting: "Waarom mag ik dit niet afmaken?" werd door de rechercheurs uitgelegd als een verklaring dat zij haar opa ook had willen vermoorden. De familie heeft de arrestatie met veel politie als traumatisch ervaren.

Rechtbank: levenslang

Op 24 maart 2003[5] werd De Berk door de rechtbank in Den Haag veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf voor de moord op vier patiënten en pogingen tot moord op drie patiënten. Bij de uitspraak werd een waarschijnlijkheidsberekening gebruikt, waaruit leek dat de kans dat een verpleegkundige bij zoveel van de overlijdensgevallen dan wel reanimatie-incidenten betrokken is 1 op 342 miljoen is. De Berk werd echter alleen veroordeeld voor gevallen waarbij ander bewijs aanwezig zou zijn of waarin geen medische oorzaak het incident kon verklaren (preciezer: een expert gevonden kon worden die dat wilde verklaren).

Hoger beroep: levenslang en tbs

In hoger beroep op 18 juni 2004[6] werd De Berk schuldig verklaard aan zeven moorden en drie pogingen tot moord in drie Haagse ziekenhuizen; het Juliana Kinderziekenhuis en het Rode Kruis Ziekenhuis en het Leyenburg Ziekenhuis waar zij eerder werkte. In twee gevallen achtte het hof bewezen dat zij de patiënten heeft vergiftigd. Met betrekking tot de andere gevallen oordeelden de rechters van het hof dat ze alleen konden worden verklaard door een door Lucia de Berk veroorzaakt misdrijf. Zij kreeg in hoger beroep niet alleen levenslang opgelegd maar ook tbs met dwangverpleging, hetgeen een ongebruikelijke combinatie was. Het Gerechtshof achtte de straf echter noodzakelijk gezien de mogelijkheid van een toekomstige gratieverlening.

Het bewijs

Het Gerechtshof heeft zijn beslissing uitgebreid gemotiveerd. Tijdens de behandeling van het hoger beroep zijn vele deskundigen gehoord, ook deskundigen die waren aangedragen door de verdediging. De uiteindelijke veroordeling is met name gebaseerd op de deskundige verklaring van professor F.A. de Wolff dat het eerste slachtoffer is overleden als gevolg van een niet-therapeutische toediening van digoxine. De Wolff was als deskundige gehoord op verzoek van de verdediging. Door deze verklaring stond voor het Hof vast dat tenminste het overlijden van dit slachtoffer het gevolg was van een misdrijf. Dat was de belangrijkste schakel die uiteindelijk ook het bewijs in de andere negen zaken rond zou krijgen.

De tweede schakel vond het Hof in het dagboek van Lucia.

Cassatie en verwijzing

Tegen de uitspraak van het gerechtshof ging De Berk in cassatie. De Hoge Raad besliste op 14 maart 2006[7] dat de combinatie van levenslange gevangenisstraf en tbs niet kan. Alle andere klachten, waaronder die over de bewijsvoering, werden verworpen. Enkele dagen na deze uitspraak werd De Berk getroffen door een herseninfarct en opgenomen in het ziekenhuis van de Scheveningse gevangenis.

Op 13 juli 2006[8] werd De Berk door het gerechtshof Amsterdam opnieuw tot levenslang veroordeeld.

CEAS: herziening

Door de wetenschapsfilosoof Ton Derksen werd een verzoek ingediend om de zaak voor nader onderzoek aan te bieden bij de commissie-Posthumus II. Deze commissie onderzoekt afgesloten rechtszaken om te kijken of er geen sprake is van gerechtelijke dwalingen. De aanleiding hiervoor was dat de medische deskundigen die tijdens de rechtszaak een natuurlijke oorzaak bij de bewezen gevallen uitsloten, niet over alle relevante informatie hebben beschikt, zoals het rapport dat twee jaar bij het NFI heeft gelegen. Dit verzoek werd toegekend op 19 oktober 2006 door de Toegangscommissie van de Commissie evaluatie afgesloten strafzaken (Posthumus II).[9][10] De commissie-Posthumus II zou vooral gaan kijken naar twee kwesties:

  • Of in de tijd dat Lucia de B. bij de verschillende ziekenhuizen werkte er meer onverklaarbare sterfgevallen waren waar Lucia de B. niet bij aanwezig was en of de rechters daarvan op de hoogte zijn gebracht.
  • Of de getuige-deskundigen op de hoogte waren van alle details[11] omtrent de doodsoorzaken van de verschillende slachtoffers.

De commissie evaluatie afgesloten strafzaken (CEAS) bracht op 29 oktober 2007 het advies uit aan het Openbaar Ministerie om een herzieningsverzoek bij de Hoge Raad in te dienen.

De commissie adviseerde de rechtszaak tegen Lucia de Berk te herzien, wegens door justitie onjuist geïnterpreteerde en op onvoldoende gegevens gebaseerde deskundigenverklaringen, wegens onjuiste toxicologische conclusies, alsmede wegens de constatering dat Lucia de B. te snel als verdachte werd aangemerkt en te weinig rekening werd gehouden met alternatieve scenario's. De commissie vond dat in het proces te weinig aandacht is besteed aan verschillende opvattingen van deskundigen over de vergiftiging van een zeven maanden oude baby. Met name de conclusie van een van de deskundigen, Freek de Wolff, die stelde dat de baby door digoxinevergiftiging om het leven was gekomen, kon in de ogen van de commissie geen stand houden.

In de twee jaar voordat De Berk werkzaam was in het ziekenhuis overleden minstens zoveel patiëntjes als toen zij er werkte. De CEAS vond het onjuist dat de politie niet heeft gekeken of daar ook verdachte gevallen bij zaten. Dat had mogelijk tot een andere conclusie geleid.

Twijfels

Over de veroordeling van De Berk bestonden bij een aantal mensen twijfels. Wetenschapsfilosoof Ton Derksen schreef samen met zijn zus, arts Metta de Noo-Derksen, een boek over de zaak: "Lucia de B. Reconstructie van een gerechtelijke dwaling".[12] De twijfels over de veroordeling van de verpleegkundige hadden met name betrekking op het door het hof gebruikte schakelbewijs en het medische en statistische bewijs.

NFI-rapport

Tijdens de rechtszaak van 13 juli 2006 kwam het OM met een rapport van een laboratorium uit Straatsburg op de proppen, dat pas na de behandeling van het hoger beroep werd afgerond en dat vervolgens twee jaar bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) had gelegen. Volgens het OM bevatte het rapport geen nieuwe feiten, maar volgens de verdediging bleek eruit dat bij één van de twee bewezen gevallen geen sprake was van vergiftiging.[13] Het rapport handelde over de gevonden concentratie digoxine met de HPLC-MS methode die digoxine kan onderscheiden van het lichaamseigen DLIS. De eerder gebruikte methode kon dit niet en telde de concentratie DLIS die van nature in het lichaam aanwezig is, op bij de concentratie van het medicament digoxine. Zodoende leek de gevonden hoeveelheid digoxine hoger. Maar omdat het gerechtshof op 13 juli alleen een uitspraak mocht doen over de strafmaat en niet over de gebruikte bewijzen in de vorige processen speelde het rapport geen rol tijdens deze zaak.

Amitava Dasgupta, hoogleraar pathologie aan de universiteit van Houston, Texas en een expert op het gebied van digoxine verklaarde dat een digoxinevergiftiging niet de doodsoorzaak van de baby geweest kon zijn.[14] De reden die hij daarvoor noemde waren:

  1. De lage hoeveelheid digoxine in lever en nieren
  2. Het snelle overlijden van de baby
  3. Het hart was in ontspannen toestand.

De Groningse hoogleraar Klinische en Forensische Toxicologie Donald Uges werd gehoord door het hof. Hij stelde dat De Berk binnenkort vrijgesproken zou worden en dat het hof genoeg wist over de zogenaamde digoxinevergiftiging.[15][16][17]

Schakelbewijs

Van de zeven ten laste gelegde moorden waren er twee waarvan door het Hof bewezen werd geacht dat De Berk de patiënten heeft vergiftigd. De rechtbank paste vervolgens een zogenaamd schakelbewijs toe. Als er twee moorden bewezen zijn, dan is ook bewezen dat de andere vijf verdachte sterfgevallen door De Berk moeten zijn veroorzaakt.

Deze redenatie was omstreden, want ook bij de twee door de rechtbank bewezen geachte moorden werd door sommige deskundigen een natuurlijke doodsoorzaak niet uitgesloten. Strijdpunt hierbij was of de aangetroffen gifstoffen niet door het lichaam zelf gemaakt konden worden en of de gebruikte meetmethodes wel juist waren toegepast. In het geval waarbij sprake zou zijn geweest van digoxinevergiftiging gaf de meting volgens de gouden standaard twee jaar later aan dat de gevonden dosis digoxine heel goed het lichaamseigen DLIS kon zijn.[13] De meting was toen uitgevoerd met een HPLC-MS methode die de twee verschillende stoffen, Digoxine en Digoxine-Like Immunoreactive Substances, wel kon onderscheiden. Hierover handelde het NFI-Rapport. In het andere geval zou er sprake kunnen zijn van een overdosis door een verkeerd recept, in welk geval er sprake zou zijn van een medische fout. Maar bij beide kinderen was de vraag hoe en wanneer De Berk de overdosis had kunnen geven. Een van de twee kinderen was op het in eerder onderzoek bepaalde moment, dat de overdosis toegediend had moeten worden, losgekoppeld van de monitor voor een consult door twee artsen. Dit gaf de tijdtabel van de monitor aan. Dit betekende dat op het moment van vergiftiging het betreffende kind een consult had van twee artsen.

Volgens de eerste aanklacht van het OM zou De Berk verantwoordelijk zijn geweest voor dertien sterfgevallen. Bij nader onderzoek bleek echter dat haar betrokkenheid bij een aantal van deze gevallen niet bewezen kon worden. Zij had bijvoorbeeld geen dienst op de dag dat de patiënten overleden. Verder was het opvallend dat er voor alle sterfgevallen in eerste instantie door de arts een natuurlijke doodsoorzaak werd opgegeven.

Pas na het laatste sterfgeval, en in een aantal gevallen zelfs jaren later, werden deze gevallen als medisch onverklaarbaar gekwalificeerd. Deze gang van zaken is onder medici omstreden.

Statistisch bewijs

Hard bewijs tegen De Berk was er niet, zij was niet op heterdaad betrapt en had altijd ontkend schuldig te zijn. Bij haar veroordeling had de rechtbank onder andere gebruikgemaakt van statistische berekeningen.[18][19] In de NOVA uitzending van 4 november, 2003[20] zei de hoogleraar strafrecht Theo de Roos: "In de Lucia de B.-zaak is het statistisch bewijs ontzettend belangrijk geweest. Ik zie niet hoe men zonder dat bewijs tot een veroordeling zou zijn gekomen." In deze uitzending kwam ook de rechtspsycholoog Elffers aan het woord, die hier stelde dat de kans dat een verpleegkundige, werkzaam op de drie ziekenhuisafdelingen, bij toeval bij zoveel van de onverklaarbare overlijdensgevallen en reanimaties op élk van de drie afdelingen aanwezig was, één op 342 miljoen zou zijn. De relevantie van dit getal was zeer omstreden[21]. De econometrist Aart de Vos was de eerste die de conclusie van Elffers aanvocht in een uitgebreid artikel in de wetenschapsbijlage van de NRC van 13 maart 2004 en die met Bayesiaanse statistische argumenten tot een geheel andere conclusie kwam. Men leek er bij voorbaat van uit te gaan dat er door een verpleegkundige moorden werden gepleegd; men wilde alleen nog nagaan door welke[22]. Er werd ook van uitgegaan dat in het geval dat alle verpleegkundigen wel onschuldig zouden zijn, diensten willekeurig verdeeld werden over de verpleegkundigen [23][24]. De vermenigvuldiging van kansen over drie afdelingen, was fout: om p-waardes (overschrijdingskansen) voor drie afdelingen te combineren diende men een correctie aan te brengen voor het aantal gecombineerde p-waardes, waardoor de kans één op de miljoen werd (Fisher's method for combination of independent p-values)[25][26].

In het hoger beroep zei het Gerechtshof statistiek niet meer gebruikt te hebben. Het hof bleef echter gebruikmaken van statistische gegevens en argumentatie: het werd evident geacht dat zoveel incidenten tijdens Lucia's diensten geen toeval kon zijn, en een aantal mogelijke alternatieve verklaringen die de rechtspsycholoog Elffers had genoemd werden een voor een expliciet afgevoerd.[27] Derksen had aan de commissie-Buruma (Posthumus II, ook wel de commissie-Grimbergen genoemd) vermeld dat het aantal verdachte incidenten dat aan De Berk werd toegeschreven te groot was, en het aantal door andere verpleegkundigen meegemaakte, te klein. De aanklager had namelijk systematisch de beoordeling gekozen (of een incident verdacht is of niet) die ongunstig was voor Lucia, waarbij men soms specialist A boven specialist B verkiest, soms andersom, en soms weer een andere C ... Met hierdoor aangepaste cijfers steeg de kans tot ruwweg één op vijftig[28]. De statistici Richard Gill en Piet Groeneboom kwamen echter op een nog grotere kans van één op negen [29].

Piet Groeneboom vestigde de aandacht op het gebrek aan professionaliteit van de personen die de bijzonder sterke uitspraken van statistische aard hebben gedaan aan het begin van de zaak (zoals de kans van een op 342 miljoen van de rechtspsycholoog Henk Elffers), en het feit dat noch de rechtbank of het hof, noch de commissie-Grimbergen (Posthumus II) hoogleraren in de mathematische statistiek geraadpleegd hadden.[30] Pas nadat deze commissie al een jaar bezig was en herhaaldelijk was aangeschreven door de hoogleraar statistiek Richard Gill, was de commissie bereid een kort onderhoud met hem te hebben. Het gebruik van statistiek in het arrest werd door P. Groeneboom geanalyseerd in postings op zijn blog[31].

Philip Dawid, hoogleraar statistiek aan de universiteit van Cambridge, uitte eveneens kritiek op het onderzoek in een uitzending van NOVA, waarin ook werd gesproken met de toxicoloog Dasgupta. Naar zijn mening was het onderzoek niet professioneel uitgevoerd, zijn de verkeerde gegevens gebruikt en zijn er gegevens verkeerd geïnterpreteerd. Dawid merkte in dit gesprek ook op dat het op zijn minst merkwaardig is dat na de komst van De Berk het aantal sterfgevallen juist licht daalde, namelijk van 7 naar 6 per jaar. Indien er inderdaad een seriemoordenaar in het ziekenhuis werkte, zou men wellicht eerder een toename van het aantal sterfgevallen verwachten.[32] Op initiatief van Richard Gill werd een petitie voor Lucia de B. geopend.[33] Op 2 november 2007 werd er een tussenstand aangeboden aan Minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin en Staatssecretaris van Justitie Nebahat Albayrak. Ruim 1300 mensen hadden hem inmiddels ondertekend, waaronder veel hoogleraren in diverse vakgebieden in binnen- en buitenland. In Nederland tekenden vrijwel alle hoogleraren statistiek en kansrekening de petitie.[34][35]

De Nederlandse Nobelprijswinnaar natuurkunde Gerard 't Hooft merkte bij zijn ondertekening (nummer 824) op: "Dat het gerechtshof pretendeert geen statistische argumenten te hebben gebruikt wordt door de verwoordingen van het vonnis weerlegd. Men laat de getallen, ofwel de wetenschappelijke onderbouwing, achterwege, maar legt wel een a priori verband tussen de diverse sterfgevallen waar Lucia de Berk aanwezig zou zijn geweest. Als men echt de rol van het toeval achterwege had willen laten had men de 7 gevallen alle afzonderlijk in beschouwing moeten nemen, en zich steeds moeten afvragen of er werkelijk sprake is geweest van moord dan wel dood door schuld of nalatigheid. De conclusie dat er van moord of poging tot moord sprake is kan alleen maar berusten op het argument van de coïncidentie, en dat argument had men niet mogen gebruiken. De teksten in het dagboek hadden als aanwijzing kunnen gelden, maar niet als onomstotelijk bewijs. Ik concludeer dat de bewijsvoering hier ondeugdelijk is geweest. Daar medisch personeel nu eenmaal beroepshalve veel betrokken is bij sterfgevallen dient het gerecht daarbij nog meer dan in andere gevallen terughoudend te zijn in aanklachten van dood door schuld, laat staan moord."

Dagboek

Wat voor het Hof ook een rol in de veroordeling van De Berk speelde waren haar dagboeken. Zo schreef zij op de dag van het overlijden van één van haar patiënten, een bejaarde dame die in een terminaal stadium van kanker was, dat zij had toegeven aan haar compulsie. Ook was in de dagboeken te lezen dat ze 'een heel groot geheim' had, en schreef ze over 'mijn dwangmatige neigingen'. Volgens De Berk ging het hierbij om haar passie voor het leggen van tarotkaarten, ze zag dit als een alternatieve maar niet respectabele manier van hulpverlenen. Het Hof echter interpreteerde het 'geheim' en de 'dwangmatige neigingen' als haar dwang om te moorden. Er zijn geen getuigen die De Berk tarotkaarten hebben zien leggen voor patiënten. De Berk verklaarde zelf dat ze dit in het geheim deed, omdat ze het niet vond passen in de klinische setting van een ziekenhuis. Volgens het Hof rijmde het leggen van kaarten als 'dwangmatige handeling' ook niet met 'misschien een uiting van vermoeidheid' zoals ze het tegelijkertijd beschreef. Haar dochter Fabiënne verklaarde in een interview in het televisieprogramma Pauw & Witteman dat sommige aantekeningen in de dagboeken 'pure fictie' zijn, die haar moeder mogelijk wilde gebruiken in een te schrijven thriller, in de sfeer van Stephen King.

Strafonderbreking

Op 2 april 2008 verleende de staatssecretaris van justitie Lucia de Berk strafonderbreking voor een periode van drie maanden. In de brief die de Minister en staatssecretaris hieromtrent aan de voorzitter van de Tweede Kamer stuurden, refereerden zij aan de conclusie van de procureur-generaal bij de Hoge Raad die "voorlopig concludeert dat [het] onderzoek [naar aanleiding van het rapport van de Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken (CEAS) van 19 oktober 2007] ernstige twijfel oproept over de juistheid van de veroordeling van mevrouw De Berk in deze zaak."

Op 17 juni 2008 droeg advocaat-generaal Geert Knigge de zaak-De Berk voor bij de Hoge Raad[36] voor heropening op alle strafbare feiten gepleegd in de levensdelicten. Zijn uitgangspunt hierbij was dat het gehanteerde schakelbewijs op basis van de eerste zaak geen stand kon houden. Deze conclusie was onder meer gebaseerd op een rapport van prof. Meulenbelt van het RIVM. Dit is de zaak waarin het digoxinebewijs de zaak sluitend moest maken. In zijn rapportage gaf hij aan, dat deze zaak een schoolvoorbeeld was van tunnelvisie. En het sprak erover dat er met betrekking tot het compulsie/tarot (zoals genoemd in haar dagboek) argument, er een soort cirkelredenatie was gecreëerd. Stijn Franken en Ton Visser, de advocaten van De Berk, hebben gevraagd tot verlenging van de strafonderbreking, welke zou aflopen op 1 juli 2008.

Op 24 juni 2008 schortte de Hoge Raad de straf op totdat deze uitspraak doet over de aangevraagde herziening[37], die is aangevraagd op art. 457 2º van het wetboek van strafvordering dat het zogenaamde novum [nieuw feit, zie feit & strafbaar feit] beschrijft.[38] Zo'n novum was nodig om een zaak te kunnen heropenen. Artikel 470 van hetzelfde wetboek bood de Hoge Raad de mogelijkheid, hangende de herziening, de straf op te schorten.

Op 7 oktober 2008 bepaalde de Hoge Raad Der Nederlanden dat de zaak tegen Lucia de Berk heropend moest worden. Er was volgens de Raad twijfel aan het bewijs op grond waarvan zij is veroordeeld.[39].

Herziening en vrijspraak

Begin 2009 is de zaak heropend bij het hof in Arnhem, wegens de nieuwe feiten geconstateerd door de Hoge Raad. Het OM vroeg het hof om een omvangrijk nieuw onderzoek op forensische leest, maar het hof is hierin niet meegegaan. De verdediging vroeg om onmiddellijke vrijspraak wegens instorten van het bestaande arrest. Het hof heeft besloten toxicoloog Jan Meulenbelt te verzoeken het onderzoek naar de medische situatie van baby Amber voort te zetten en ook een dergelijk onderzoek te leiden naar de gevallen van twee andere kinderen (Achmed en Achraf - twee incidenten). Dit zijn de vier incidenten in het Juliana Kinderziekenhuis waarbij de meest medische onderbouwing was geleverd voor strafbare feiten; het zijn ook de laatste gevallen, in de tijd gezien. Andere nieuwe en onafhankelijke medische experts (Prof. Tytgat, Prof. Aderjan), hebben de bevindingen van Meulenbelts team beoordeeld.

Op 17 december 2009 werd in Arnhem een regiezitting gehouden, waarin vorm en inhoud van de volgende zitting, 17 maart 2010, werd besproken, in het licht van de inmiddels beschikbare rapporten van Meulenbelt, Tytgat en Aderjan. Hof, OM, en verdediging hadden afgesproken dat een korte zitting waarin Meulenbelt zou verschijnen om zijn bevindingen aan het hof mondeling toe te lichten voldoende zou zijn. Tijdens de zitting van 17 maart heeft het Openbaar Ministerie vrijspraak geëist. Op 14 april 2010 [3] is de formele uitspraak (het voorlezen van een opgeschreven en onmiddellijk te publiceren arrest) gevolgd. Vrijspraak is uitgesproken inzake de levensdelicten waarvoor Lucia was aangeklaagd (de moorden en moordpogingen) en waartoe het hof zich moest beperken. De rapporten bevestigen de bevindingen van CEAS, en van Ton Derksen en Metta de Noo, en brengen een fors aantal fouten aan het licht in diagnostiek en behandeling op JKZ, die wel relevant voor de zaak zijn.

Omdat De Berk nooit voor het medisch tuchtcollege is geroepen, is er ook geen aantekening gemaakt in haar BIG-registratie. Dit betekent dat zij nog altijd de titel 'Verpleegkundige' draagt en dus het beroep ook nog altijd mag uitoefenen.

Schadevergoeding

Op 12 november 2010 werd bekend dat Lucia de Berk en het OM het eens waren geworden over een geheime schadevergoeding, vanwege 6,5 jaar onterechte detentie.[40] Op 16 april had haar ex-werkgever, het Haga-ziekenhuis, een schadevergoeding van 45.000 euro betaald.[41] Minister van Justitie Hirsch Ballin schreef haar een excuusbrief, waarin hij de gang van zaken ijzingwekkend noemde.[42]

Verfilming

Regisseur Paula van der Oest heeft het boek Lucia de Berk verfilmd. De filmopnames begonnen in juni 2013. Lucia de B. draait vanaf april 2014 in de Nederlandse bioscopen.[43] De rol van De Berk wordt gespeeld door Ariane Schluter. Nadat er weer een baby onder de handen van Lucia is overleden, zit ze huilend bij de ziekenhuisdirecteur. 'Het is nou alweer de zoveelste keer dat het me overkomt. Het lijkt wel alsof ik het aantrek ofzo. Maar dat kan toch niet?' .



Lucia de B. Oordeel van "Je_kale_kkmoer1982" ..

Beter dan dat kun je haar latere veroordeling niet samenvatten. Lucia de B. toont het waargebeurde verhaal van Lucia de Berk, die zes jaar onterecht vastzat voor een serie moorden die nooit zijn gepleegd. Toen een aantal doodzieke bejaarden en baby's overleden in het bijzijn van de verpleegkundige, oordeelden het Openbaar Ministerie, de media, de rechters en de massa dat Lucia de B. de schuldige moest zijn. Zelfs toen de bewijsvoering hoe langer hoe meer van los zand aan elkaar hing. In 2010 bleek er uiteindelijk van moord geen sprake en werd De Berk vrijgesproken.

Hoe verfilm je zoiets? Het is niet voor niets dat het rechtbankfilmgenre in Nederland niet bestaat: juryrechtbanken zijn hier niet en gepassioneerde pleidooien, waar het genre in Amerika op drijft, zijn daardoor minder noodzakelijk. Deze film volgt ook nog eens een zaak waarvan de afloop bekend is. .


Het werkelijke drama Toch weet Paula van der Oest de spanning in deze combinatie van thriller en drama knap vast te houden. Dat lukt haar vooral door te focussen op Lucia zelf, belichaamd door een ontzettend lijkende Ariane Schluter, wier gezicht een mengeling van verwarring, ongeloof en paniek vertoont. Van der Oest toont haar in kale cellen, een ineengekrompen hoopje mens dat elk moment van hoop even later vernietigd ziet worden. Vrijgesproken of niet, Schluter doet realiseren dat er nooit via Lucia's ogen naar deze zaak is gekeken, niet echt. Hier ligt het werkelijke drama. En wie stiekem nog een beetje rook-en-vuur-ideeën heeft, is daar na Lucia de B. voorgoed van verlost.

Toch is en blijft Lucia een passief personage en haar verhaal een aaneenschakeling van rechtszaken, vandaar wat dramatische noodgrepen: een aantal flashbacks naar haar jeugd en een verzonnen parketsecretaris (Sallie Harmsen), die zich eerst in de zaak vastbijt en haar OM-baas (Annet Malherbe) ervan overtuigt dat Lucia schuldig is, om daaraan vervolgens te gaan twijfelen. Scenariste Moniek Kramer creëerde dit personage uit echte mensen en Sallie Harmsen speelt prima, maar het personage voldoet iets te keurig aan het cliché van het ambitieuze meisje dat zich moet bewijzen.

Dit is geen documentaire, maar toch zit iets niet lekker. Degenen die er alles aan deden haar onschuld te bewijzen, zijn veroordeeld tot een korte mededeling op de aftiteling en het OM is daarmee het domein geworden van een fictief personage. Het zou jammer zijn als de kijker daardoor ook andere ongeloofwaardige, maar wél echt gebeurde elementen in twijfel trekt.

Want waar Lucia de B. en het mediacircus eromheen het effectiefst in is, is het verversen van de verontwaardiging uit 2010 - of misschien wel de verbijstering op te wekken die Lucia de Berk verdiende, maar nooit heeft gekregen. Een heksenjacht, zo laat het zien, valt nog steeds griezelig makkelijk te ontketenen.

Zie ook

Literatuur

Vorlage:Appendix


Categorie:Strafzaak in Nederland Categorie:Justitiële dwaling in Nederland

  1. ↑ De "moorden" Metta de Noo
  2. ↑ OM eist vrijspraak Lucia de B.
  3. ↑ a b LJN BM0876 Arrest gerechtshof Arnhem, 14 april 2010
  4. ↑ Lucia de B. vrijgesproken van moorden
  5. ↑ LJN AF6172 Vonnis rechtbank 's-Gravenhage 24 maart 2003
  6. ↑ LJN AP2846 Gerechtshof 's-Gravenhage 18 juni 2004
  7. ↑ LJN AU5496 Hoge Raad 14 maart 2006
  8. ↑ LJN AY3864 Gerechtshof Amsterdam 13 juli 2006
  9. ↑ Toegangscommissie, Openbaar Ministerie, 19 oktober 2006
  10. ↑ NOS, NOS journaal, 19 oktober 2006
  11. ↑ Getuige uit twijfel, NRC, 7 oktober 2006
  12. ↑ Rechtbank Amsterdam, Rechtbank Amsterdam, 12 oktober 2006
  13. ↑ a b Dhr. Lusthof NFI, NOVA, 3 juni 2006
  14. ↑ Deze Baby is niet vergiftigd, NOVA 27 september 2007
  15. ↑ Groningse hoogleraar Klinische en Forensische Toxicologie Donald Uges RTV noord
  16. ↑ Hof wist al genoeg over digoxine Donald R.A.Uges, NRC, 5 november 2007
  17. ↑ Opgetrommeld, gehoord en vergeten Donald R.A.Uges nrc, 6 november 2007
  18. ↑ Toch statistiek in de zaak Lucia de B. Kennislink, Richard Gill 20 juni 2007
  19. ↑ Conviction by Numbers Nature, Mark Buchanan, 18 jan 2007
  20. ↑ Statistiek in het strafproces NOVA/Den Haag Vandaag, 4 november, 2003
  21. ↑ Opnieuw twijfel over schuld Lucia de B. Nova TV 19 januari 2007
  22. ↑ bijdrage van W.R. van Zwet aan themanummer van StatOR W. R. van Zwet 2004, nr 2 & 3
  23. ↑ Wat zeggen al die getallen eigenlijk? De statistiek in het proces tegen Lucia de B., door M. van Lambalgen R. Meester
  24. ↑ Conclusies in de zaak Lucy de B., Aart F. de Vos, 5 april 2004
  25. ↑ On the (ab)use of statistics in the legal case against the nurse Lucia de B R. Meester, M. Collins, R.D. Gill, M. van Lambalgen, Law, Probability and Risk, 2007
  26. ↑ Discussion of Collins et al. by David Lucy
  27. ↑ Lucia de B.: reconstructie van een gerechtelijke dwaling Ton Derksen
  28. ↑ De data van het OM (analyse Elffers) en van Derksen, en statistische analyses in R
  29. ↑ One in Nine Nurses will go to Jail Richard Gill en Piet Groeneboom, 20 augustus, 2007
  30. ↑ Lucia de Berk en de amateur statistici Piet Groeneboom, 31 mei, 2007
  31. ↑ The Lucia de Berk case, part 2 Piet Groeneboom, 11 augustus, 2007
  32. ↑ Deze Baby is niet vergiftigd, Nova 27 september 2007
  33. ↑ The case of Lucia de Berk must be reopened]. Online petitie op iPettions.com op het adres www.ipetitions.com/petition/lucia/.
  34. ↑ Persbericht CWI Petitie 2 november 2007
  35. ↑ Pleidooi voor heropening zaak Lucia de B. nos 2 november 2007
  36. ↑ Persbericht Procureur Generaal aan de Hoge Raad, Naar aanleiding van het onderzoek van AG Knigge17 juni 2008
  37. ↑ LJN BD4153 Hoge Raad, 7 oktober 2008
  38. ↑ art. 457 Wetboek van Strafvordering
  39. ↑ Hoge Raad verklaart de aanvraag tot herziening in de zaak Lucia de B gegrond
  40. ↑ Schadevergoeding Lucia de Berk geregeld
  41. ↑ http://www.nursing.nl/home/article/5899/lucia-de-berk-krijgt-45-000-euro-van-ex-werkgever
  42. ↑ http://nos.nl/artikel/150566-excuses-hirsch-ballin-en-om-aan-lucia-de-berk.html
  43. ↑ Filmpje 25 april 2013 bij Pauw en Witteman [1]
Quelle: https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Lucia_de_Berk&oldid=183898856