Opera botanica

Titelseiten der beiden Bände von Opera botanica
Historiae plantarum fasciculus 1759

Opera botanica ist ein zweibändiges Werk von Casimir Christoph Schmidel, das zwischen 1751 und 1771 erschien. In ihm wurden etwa 400 von Conrad Gessner hinterlassene Pflanzenzeichnungen veröffentlicht, die Gessner für sein geplantes Werk Historia stirpium bis 1565 zusammengetragen hatte.

Werk

Die beiden Folio-Bände Conradi Gesneri philosophi et medici celeberrimi Opera botanica erschienen 1751 und 1771 in Nürnberg. Der erste Band wurde von Johann Michael Seligmann verlegt, der auch die Kupferstiche beitrug. Der zweite Band wurde in zwei Teilen (Faszikeln) mit dem Titel Conradi Gesneri philosophi et medici celeberrimi Historiae plantarum veröffentlicht. Der erste Teil erschien 1759 im Verlag von Seligmann, der zweite 1770 im Verlag von Adam Ludwig Wirsing (1733–1797). 1771 veröffentlichte Wirsing beide Teile als Opera Botanica Pars Secunda.

Inhalt

Der erste Band bestand aus einer Neuausgabe des 1563[1] von Gessner herausgegebenen und kommentierten fünften Buchs von Valerius CordusHistoria stirpium verbunden mit einem Brief von Hieronymus Schreiber an Wolfgang Meurer sowie einer Lobrede von Caspar Cruciger dem Älteren.

Der erste Band enthält 22 Tafeln mit jeweils neun Holzschnitten, also 198 Abbildungen. Die Holzschnitte entstammten Gessners Nachlass. Nach den Originalzeichnungen aus Gessners Nachlass zeichnete und stach Seligmann neue Kupferstiche. Der erste Band wurde so durch 20 Kupferstichtafeln mit 175 Abbildungen sowie einem ganzseitigen handkolorierten Kupferstich ergänzt.

Der erste Teil des zweiten Bandes enthält 14, der zweite Teil 17 Kupferstichtafeln, die meist koloriert sind.

Gliederung

Opera botanica Pars Prima

  • Widmung
  • Vita Conradi Gesneri Tigurini Philosophi Et Medici Summi. (Schmidel)
  • Historia Operis. (Trew?)
  • Valerii Cordi Simesusii Stirpium Descriptionis Liber Quintus
  • Stirpes Libro Hoc Quinto Describuntur, Hae
  • Praeclaro Viro Wolfgango Meurero Philosopho Et Medico Praestantissimo In Illustri Academia Lipsiensi Rei Medicae Professori Conradus Gesnerus Tigurinus. S. D.
  • Fragmentum Historiae Stirpium, A Casp. Wolphio Medico Tigurino Ad Conr. Gesneri Institutum, Compositae
  • Index Figurarum Tam Earum Quae Cura Conr. Gesneri Ex Ligno Excisae Et Partim Ab Auctore Partim Ab Aliis Publicatae Sunt Quam Illarum Quas Secundum Gesnerianarum Normam Ioach. Camerarius Intruxit
    • Expositio Adbreviationum Et Auctorum Quibus In Componendo Hoc Indice Usi Sumus (Erklärung der Abkürzungen und Autoren)
    • Index Figurarum (Alphabetische Liste)
  • Index Figurarum Nunc Prodeuntium (Liste der Abbildungen, die jetzt herauskommen)
  • Index Figurarum Ligno Excisarum (Liste der Holzschnitte)
  • Index Figurarum Calamo in Lignis Lineatarum (Liste der Kupferstiche)
  • Index Alphabeticus (Alphabetischer Index)
  • Errata
  • Explicatio Tabulae Speciminis Loco Additae Et Coloribus Pictae

Opera botanica Pars Secunda

  • Praefatio
  • Brevis historia fatorum egregii operis botanici Gesneriani
  • Conradi Gesneri […] Historiae plantarum fasciculus
  • Elenchus iconum in tabulis expressarum
  • Conradi Gesneri […] Historiae plantarum fasciculus secundus

Illustrationen

Abgebildete Arten

Im Textteil des 1759 erschienenen ersten Teils des zweiten Bandes werden 50 Arten besprochen. Nicht alle sind auf den Tafeln abgebildet. Schmidel verwies bei den Artbesprechungen im jeweils vorangestellten Synonymteil jetzt meist auch auf Carl von Linnés Species Plantarum (1753). Dabei zitierte er Linnés „diagnostische Phrasen“ und nicht seine zweiteiligen Namen (Binomen). D.h. Linnés Daphne thymelaea wurde als Daphne floribus sessilibus aggregatis lateralibus, foliis lanceolatis obtususulis subtus tomentosis gelistet.

TafelNummerSeiteName lt. Species Plantarum (1753)Name heute
Tab. INum. 1S. 1–2Dentaria pentaphyllos var. β
Dentaria pentaphyllos var. γ[SP1 1]
Finger-Zahnwurz (Cardamine pentaphyllos)
Tab. INum. 2S. 2–3Dentaria pentaphyllos var. α[SP1 2]Finger-Zahnwurz (Cardamine pentaphyllos)
Tab. INum. 34S. 26–27Saxifraga tridactylites[SP1 3]Dreifinger-Steinbrech (Saxifraga tridactylites)
Tab. IINum. 3S. 3–4Dentaria bulbifera[SP1 4]Zwiebel-Zahnwurz (Cardamine bulbifera)
Tab. IINum. 4S. 4–5Dentaria enneaphyllos[SP1 5]Quirlblättrige Zahnwurz (Cardamine enneaphyllos)
Tab. IIINum. 6S. 5–6Daphne cneorum[SP1 6]Rosmarin-Seidelbast (Daphne cneorum)
Tab. IIINum. 7S. 6Daphne thymelaea[SP1 7]Spatzenzunge (Thymelaea passerina)
Tab. IIINum. 8S. 6–7Passerina hirsuta[SP1 8]Behaarte Spatzenzunge (Thymelaea hirsuta)
Tab. IIINum. 10S. 9Daphne mezereum[SP1 9]Echter Seidelbast (Daphne mezereum)
Tab. IVNum. 11S. 9–10Parnassia palustris[SP1 10]Sumpf-Herzblatt (Parnassia palustris)
Tab. IVNum. 12S. 10–11Juncus articulatus[SP1 11]Glieder-Binse (Juncus articulatus)
Tab. IVNum. 15S. 13–14Juncus pilosus var. ε[SP1 12]Behaarte Hainsimse (Luzula pilosa)
Tab. IVNum. 16S. 14–15Juncus trifidus[SP1 13]Dreiblatt-Binse (Juncus trifidus)
Tab. VNum. 13S. 12
Tab. VNum. 14S. 12–13Juncus pilosus[SP1 14]Behaarte Hainsimse (Luzula pilosa)
Tab. VINum. 9S. 7–8Daphne laureola[SP1 15]Lorbeer-Seidelbast (Daphne laureola)
Tab. VINum. 27S. 22Saxifraga aspera[SP1 16]Rauer Steinbrech (Saxifraga aspera)
Tab. VINum. 29S. 24Saxifraga cotyledon var. ε[SP1 17]Strauß-Steinbrech (Saxifraga cotyledon)
Tab. VINum. 31S. 25Saxifraga cespitosa[SP1 18]Saxifraga cespitosa
Tab. VINum. 36S. 28Saxifraga stellaris[SP1 19]Stern-Steinbrech (Saxifraga stellaris)
Tab. VIINum. 17S. 15Acer platanoides[SP1 20]Spitzahorn (Acer platanoides)
Tab. VIINum. 45S. 35–36Lonicera caerulea[SP1 21]Blaue Heckenkirsche (Lonicera caerulea)
Tab. VIINum. 49S. 38–39Lonicera periclymenum[SP1 22]Waldgeißblatt (Lonicera periclymenum)
Tab. VIIINum. 18S. 15–16Acer pseudoplatanus[SP1 23]Berg-Ahorn (Acer pseudoplatanus)
Tab. VIIINum. 23S. 19Salvia pomifera[SP1 24]Apfeltragende Salbei (Salvia pomifera)
Tab. VIIINum. 48S. 37–38Lonicera nigra[SP1 25]Schwarze Heckenkirsche (Lonicera nigra)
Tab. IXNum. 19S. 16–17Acer campestre[SP1 26]Feldahorn (Acer campestre)
Tab. IXNum. 32S. 26Saxifraga oppositifolia[SP1 27]Gegenblättriger Steinbrech (Saxifraga oppositifolia)
Tab. IXNum. 33S. 26
Tab. IXNum. 46S. 36
Tab. XNum. 20S. 17Salvia glutinosa[SP1 28]Klebriger Salbei (Salvia glutinosa)
Tab. XNum. 25S. 19–20Saxifraga rotundifolia[SP1 29]Rundblättriger Steinbrech (Saxifraga rotundifolia)
Tab. XINum. 21S. 17–18Salvia horminum[SP1 30]Buntschopf-Salbei (Salvia viridis)
Tab. XINum. 30S. 24–25Saxifraga caesia[SP1 31]Blaugrüner Steinbrech (Saxifraga caesia)
Tab. XINum. 35S. 27
Tab. XINum. 50S. 39Lonicera caprifolium[SP1 32]Gartengeißblatt (Lonicera caprifolium)
Tab. XIINum. 27S. 21–23Saxifraga cotyledon[SP1 33]Strauß-Steinbrech (Saxifraga cotyledon)
Tab. XIINum. 37S. 29–30Saxifraga geum[SP1 34]Saxifraga ×geum (= Saxifraga hirsuta × Saxifraga umbrosa)
Tab. XIIINum. 28S. 23Saxifraga cotyledon var. ε
Saxifraga cotyledon var. γ[SP1 35]
Strauß-Steinbrech (Saxifraga cotyledon)
Tab. XIIINum. 42S. 33Taxus baccata[SP1 36]Europäische Eibe (Taxus baccata)
Tab. XIVNum. 43S. 33–34Lonicera alpigena[SP1 37]Alpen-Heckenkirsche (Lonicera alpigena)
Tab. XIVNum. 44S. 34–35
Tab. XIVNum. 47S. 36–37Lonicera xylosteum[SP1 38]Rote Heckenkirsche (Lonicera xylosteum)

Carl von Linné: Species Plantarum. 1. Auflage, Lars Salvius, Stockholm 1753

  1. S. 654 (online).
  2. S. 654 (online).
  3. S. 404, Nr. 25 (online).
  4. S. 653 (online).
  5. S. 653 (online).
  6. S. 357 (online).
  7. S. 356 (online).
  8. S. 559 (online).
  9. S. 356, Nr. 1 (online).
  10. S. 273 (online).
  11. S. 327 (online).
  12. S. 329, Nr. 13 (online).
  13. S. 326, Nr. 6 (online).
  14. S. 329, Nr. 13 (online).
  15. S. 357 (online).
  16. S. 402, Nr. 15 (online).
  17. S. 398–399, Nr. 1 (online).
  18. S. 404, Nr. 27 (online).
  19. S. 400, Nr. 8 (online).
  20. S. 1055, Nr. 5 (online).
  21. S. 174, Nr. 9 (online).
  22. S. 173, Nr. 3 (online).
  23. S. 1054, Nr. 2 (online).
  24. S. 24, Nr. 5 (online).
  25. S. 173, Nr. 4 (online).
  26. S. 1055, Nr. 7 (online).
  27. S. 402, Nr. 14 (online).
  28. S. 26, Nr. 19 (online).
  29. S. 403, Nr. 19 (online).
  30. S. 24, Nr. 8 (online).
  31. S. 399, Nr. 4 (online).
  32. S. 173, Nr. 1 (online).
  33. S. 398, Nr. 1 (online).
  34. S. 401, Nr. 11 (online).
  35. S. 398, Nr. 1 (online).
  36. S. 1040, Nr. 1 (online).
  37. S. 174, Nr. 8 (online).
  38. S. 174, Nr. 6 (online).

Bibliografie

  • Conradi Gesneri […] Opera botanica per duo saecula desiderata quorum pars prima prodromi loco continet figuras ultra CCCC. minoris formae partim ligno excisas partim aeri insculptas omnia ex bibliotheca D. Christophori Iacobi Trew […] nunc primum in lucem edidit et praefatus est D. Casimirus Christophorus Schmiedel […]. Johann Michael Seligmann, Nürnberg 1751 (Digitalisat).
  • Conradi Gesneri […] Historiae plantarum fasciculus quem ex biblioteca D. Christophorus Jacobi Trew […] edidit et illustravit D. Casimirus Christophorus Schmiedel […]. Johann Michael Seligmann, Nürnberg 1759 (Digitalisat).
  • Conradi Gesneri […] Historiae plantarum fasciculus secundus quem ex biblioteca D. Christophorus Jacobi Trew […] edidit et illustravit D. Casimirus Christophorus Schmiedel […]. Adam Ludwig Wirsing, Nürnberg 1770.
  • Conradi Gesneri […] Opera botanica per duo saecula desiderata quorum pars secunda continet centuriam primam plantarum maximam partem figuris aeneis expressarum quam ex bibliotheca D. Christophori Iacobi Trew […] edidit atque historiam fatorum operis ex eiusdem chartis manuscriptis in latinum versam adjecit D. Casimirus Christophorus Schmiedel […]. Adam Ludwig Wirsing, Nürnberg 1771 (Digitalisat).

Literatur

  • Hans H. Wellisch: Conrad Gessner: a bio-bibliography. In: Journal of the Society for the Bibliography of Natural History. Band 7, Nr. 2, 1975, S. 151–247 (doi:10.3366/jsbnh.1975.7.2.151).

Einzelnachweise

  1. Stirpium descriptionis liber quintus […]. Josias Rihel, Straßburg 1563 (Digitalisat).
Commons: Opera Botanica – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien